Skalę muzyczną tworzą dźwięki, których rozmieszczenie w ściśle określonej kolejności nadaje jej charakterystyczne brzmienie. Stąd wyróżnia się różne skale muzyczne. Przyjmuje się, że najbardziej podstawowe skale to: skala durowa oraz skala molowa. Niemniej, aby zrozumieć, o co tak naprawdę chodzi, proponuję na początek zaprzyjaźnić się ze skalą chromatyczną...

Jeśli wiemy, że skala muzyczna to ciąg następujących po sobie, ściśle określonych dźwięków - na początek przekonajmy się, czy znamy dźwięki, które mogą nam posłużyć do zagrania najróżniejszych skal. Nie znasz jeszcze dźwięków?  Zapoznaj się z  artykułem o dźwiękach na klawiaturze. Bez podstawowej wiedzy na temat rozmieszczenia dźwięków i ich nazw, będzie Tobie po prostu o wiele trudniej poznać skale muzyczne i zrozumieć (a przede wszystkim - usłyszeć) charakterystykę brzmienia każdej z nich.

Rysunek 1 przedstawia nazwy wszystkich dźwięków oraz ich rozmieszczenie na klawiaturze.
Kolejno następujące po sobie dźwięki (od dźwięku C)  to: C - C# - D - D# - E - F - F# - G - G# - A - A# - B.

Na gryfie gitary rozmieszczenie dźwięków jest identyczne. Przedstawia je poniższy diagram (grafika, źródło: www.google.com).
Linie poziome to struny, linie pionowe to progi.
 

 

 

Jeśli zagramy po kolei dźwięki w przedstawionej wyżej kolejności (od dowolnego dźwięku) - otrzymamy melodię skali chromatycznej.
To, co jest charakterystyczne dla brzmienia tej skali (i każdej innej) to odległości między kolejno granymi dźwiękami.
Dla przykładu wypiszę dźwięki wybranych przypadkowo skal chromatycznych:

  • C - C# - D - D# - E - F - F# - G - G# - A - A# - B - C
  • F - F# - G - G# - A - A# - B - C - C# - D - D# - E - F
  • A - A# - B - C - C# - D - D# - E - F - F# - G - G# - A

Czym charakteryzuje się skala chromatyczna?

Po pierwsze:

Odległości między wszystkimi dźwiękami ją tworzącymi są takie same. O co chodzi? Od dźwięku F do dźwięku F# jest taka sama odległość, jak od dźwięku G do dźwięku G#. Jeśli weźmiemy dowolny dźwięk z prezentowanej skali chromatycznej, to odległość do następnego dźwięku będzie taka sama.
Pojawia się pytanie... Co to za odległość?

Dwa dźwięki, które "leżą" najbliżej siebie (np. na dwóch sąsiadujących ze sobą progach na jednej strunie)  tworzą tzw. półton.
Warto wiedzieć, że w muzyce "odległość" między dwoma dźwiękami nazywa się interwałem i określa się ją za pomocą ilości półtonów.
W prezentowanej skali każdy dźwięk oddalony jest od poprzedniego o odległość jednego półtonu.

Aby lepiej zrozumieć, jaka jest zależność między interwałem, a półtonem - nie zaszkodzi podać parę przykładów:

  • Jeśli weźmiemy dwa dowolne dźwięki, znajdujące się na sąsiadujacych ze sobą progach, na tej samej strunie,
    np. dźwięk C (1. próg struny B2) oraz dźwięk C# (2. próg struny B2), to powiemy, że tworzą interwał jednego półtonu.
  • Jeśli zagramy dwa dźwięki - C (1. próg struny B2) oraz D# (4. próg struny B2) - powiemy, że tworzą interwał trzech półtonów.
     
  • Jeśli na strunie G3 zagramy dźwięki A oraz C (progi: drugi oraz piąty) - to także uzyskamy interwał trzech półtonów.
     
  • Aby zagrać interwał oddalony o pięć półtonów od dźwięku D# (np. 1. próg na strunie D4), musimy zagrać dźwięk... na kórym progu tej struny?...
    Odpowiedź.... Na szóstym.

Podsumowując... Każdy interwał ma swoją osobną nazwę, a jego miarą jest jeden półton...

Po drugie:

Skala chromatyczna składa się z dwunastu dźwięków, stąd często można spotkać się z określeniem: skala dwunastostopniowa.
Jeszcze inna nazwa dla tej skali to: skala dodekafoniczna (ależ to "dziwnie" się wymawia... :P)

Po trzecie:

Do czego skale mogą się przydać gitarzyście? Skale najczęściej sprawdzają się w ćwiczeniach rozgrzewkowych, ćwiczeniach kostkowania naprzemiennego, a także podczas grania różnych patternów, opartych na konkretnych dźwiękach danej skali. W dalszej perspektywie - znajomość skal może pomóc w rozwijaniu umiejętności tzw. improwizacji.
Dzięki charakterystycznemu brzmieniu każdej ze skal można z łatwością odgadnąć ich pochodzenie (np. skala góralska, cygańska, bluesowa i inne).

Czas na praktykę...

Od samego czytania - grać się nie nauczysz. Na zakończenie zapraszam do zapoznania się z kilkoma ćwiczeniami, opratymi na skali chromatycznej.
Wszystkie ćwiczenia rozpisałam także w osobnym pliku pdf (PLIK PDF). Powodzenia!

Ćwiczenie 1

Jest to przykład zagrania na gitarze skali chromatycznej C, której dźwięki są rozmieszczone na strunach G3, B2 oraz E1 w zakresie progów: od V do IX.  Palce na progach układamy kolejno - od wskazującego do małego. Zwróć uwagę, że na strunie B2 mamy do zagrania pięć kolejno występujących po sobie dźwięków. Są dwa sposoby na prawidłowe wykonanie tego fragmentu ćwiczenia:
Pierwszy: dźwięki na progach V i VI (struna B2) wykonujemy przyciskajac palcem wskazującym. Dźwięki na kolejnych progach przyciskamy kolejno palcami: środkowym (próg VII), serdecznym (próg VIII) i małym (próg IX).
Drugi: dźwięki na progach od V do VIII przyciskamy kolejno palcami: wskazującym, środkowym, serdecznym oraz małym. Dźwięk na progu IX przyciskamy również palcem małym, przesuwając go z progu VIII.
Ćwiczenie wykonujemy także w przeciwnym kierunku, czyli od ostatniego dźwięku do pierwszego :)
 

Ćwiczenie 2

W ćwiczeniu 2 mamy do zagrania skalę chromatyczną od dźwięku A, rozpoczynając od V progu struny basowej E6, a kończąc na dźwięku znajdującym się na X progu struny B2. Tym razem na każdej strunie musimy zagrać pięć występujących po sobie dźwięków. Jak należy je opalcować na gryfie? Ostatni dźwięk, z każdej grupy pięciu dźwięków, wykonujemy przesuwając palec mały o jeden próg dalej. Przyjmując oznaczenia dla palców: (1) palec wskazujący, (2) palec środkowy, (3) palec serdeczny, (4) palec mały - na każdej strunie gramy dźwięki, przyciskając na progach palcami, kolejno: (1) - (2) - (3) - (4) - (4). Dwa ostatnie dźwięki, które wydobywamy za pomocą palca małego, możemy zagrać dodając element glissanda (glissando w zapisie nutowym, jak również w tabulaturze oznaczone jest ukośną kreską).
Jeśli grasz za pomocą kostki - ćwiczenie zagraj kostkując naprzemiennie "góra - dół". Natomiast jeśli grasz uderzając w struny palcami - proponuję na zmianę uderzać palcami wskazującym i środkowym.

Ćwiczenie 3

Jest to przykład bardzo często stosowanego patternu, opartego na skali chromatycznej - służącego rogrzewce. Pattern w dużym uproszczeniu oznacza granie dźwięków według jakiegoś przyjętego, stałego schematu. W prezentowanym ćwiczeniu polega on na zagraniu czterech dźwięków, kolejno występujących na każdej strunie - od progu V do VIII. Dźwięki przyciskamy na progach kolejno palcami: (1) - (2) - (3) - (4). Wykonując ćwiczenie:

  • grając na jednej strunie, nie odrywaj palców od progów (gryfu), tzn. dokładaj palce grając kolejne dźwięki na tej samej strunie.
  • kostkuj naprzemiennie "dół - góra" (lub uderzaj palcami wskazującym i środkowym na zmianę)
  • nazywaj dźwięki, które grasz
  • śpiewaj razem z granymi dźwiękami :)

Ćwiczenie 4 (fragment)

Na czym polega pattern przedstawiony w tym ćwiczeniu? Tym razem mamy do zagrania dźwięki skali chromatycznej na jednej strunie. Charakterystyczny jest tutaj sposób opalcowania każdej grupy czterch kolejno występujących po sobie dźwięków. Pierwszą grupę tworzą cztery dźwięki grane "do góry" (od dźwięku brzmiącego niżej do dźwięku brzmiącego wyżej). Rozpozczynamy od palca wskazującego i kończymy dociskając palcem małym. Kolejną grupę rozpoczynamy dźwiękiem wyższym o półtonu od ostatniego i gramy cztery dźwięki od "wdół", czyli od dźwięku wyższego do niższego. Tym razem zaczyna palec mały i kończy - wskazujący. I kolejna grupa dźwięków... Ponownie gramy "do góry" i zaczyna palec wskazujący od dźwięku o półtonu wyższego od ostatniego i kończy palec mały. Kolejna grupa... Palec mały zaczyna od dźwięku wyższego o półtonu i gramy "na dół", kończąc palcem wskazującym. I co dalej? Znów... Palec wskazujący gra dźwięk o półtonu wyższy i gramy cztery kolejno występujące po sobie dźwięki "do góry"... itd.
Możesz sobie utrudnić ćwiczenie nazywając dźwięki, które grasz...

 

/ Katarzyna Maliszewska /

Uwaga do artykułu

Otóż większość opracowań muzyki popularnej, szczególnie anglojęzycznych, nie stosuje nazwy H. Dźwięk H jest nazywany jako B, natomiast obniżony o półtonu dźwięk H (znany u nas jako B), jest oznaczany zgodnie z przyjętymi standardami jako Bb. Dostrzegasz różnicę? Mając do zagrania dźwięk B, jedni zagrają obniżony o półtonu dźwięk H (i będą to np. uczniowie polskich szkół muzycznych), a drudzy - zagrają nasze H.

Ponieważ zdecydowana większość opracowań dostępnych na stronach internetowych nie stosuje nazwy H - przystaję w tym przypadku do tej większości, nazywajac ten dźwięk w artykułach jako B.